Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego przewiduje wyjątek od ogólnej zasady autonomii pacjenta dotyczącej podejmowanych wobec niego czynności medycznych. Dotyczy to tzw. przymusowego leczenia w szpitalu psychiatrycznym. Istnieją dwie przesłanki przyjęcia na przymusowe leczenie psychiatryczne:
- do szpitala może zostać przyjęta osoba której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego,
- do szpitala może zostać przyjęta osoba która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.
W pierwszym przypadku kluczowe jest słowo „znaczne”. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, okoliczność znacznego pogorszenia zdrowia psychicznego powinna być interpretowana dość restrykcyjnie – przymusowe leczenie stanowi bowiem istotną ingerencję w możliwość decydowania o własnej osobie.
Do wniosku powinno zostać dołączone orzeczenie lekarza psychiatry potwierdzające konieczność przeprowadzenia przymusowego leczenia. Jeżeli nie istnieje możliwość uzyskania takiego orzeczenia, wówczas zarządzenie o przymusowym badaniu może wydać sąd. Ostateczna decyzja należy do sądu, jednak opinia lekarska ma niebagatelne znaczenie.
Wniosek o umieszczenie osoby w szpitalu psychiatrycznym składa się w sądzie opiekuńczym – sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy. Złożenie wniosku jest wolne od opłat.
Wniosek mogą złożyć osoby najbliższe. Zgodnie z ustawą należą do nich: małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo,przedstawiciel ustawowy lub osoba sprawująca nad osobą faktyczną opiekę.